by Interview met Francina Baeten-van den Brande en Renė Verbeke op 16 februari
Francine en René
Deze regenachtige zondag in oktober staat het stadje Duffel in het teken van de speelse herfstkleuren. Vergezeld van Gintaras Marijauskas, de voorzitter van de Litouwse gemeenschap in België (LGB), komen we aan in deze rustige uithoek van Vlaanderen, vlakbij Antwerpen, en dwalen dan door de verlaten straten tussen de klooster- en hospitaalgebouwen, uitkijkend naar het houten beeldje van ‘Rūpintojėlis’ (de unieke Litouwse interpretatie van de lijdende, peinzende Christus-icoon uit de middeleeuwen, ook wel bekend als Christus op de Koude Steen en Man van Smarten, symbolen voor het lijden en de verrijzenis). Veertien jaar geleden, in 2010, is het hierheen gekomen vanuit Anykščiai als geschenk aan de inwoners van Duffel voor hun vriendschap en steun aan Litouwen.
Met zijn 17.000 inwoners was Dufel in de middeleeuwen beroemd om zijn textielindustrie. Er werd grof wollen gellum geproduceerd, waaruit de militaire duffeltassen en duffeljassen met enorme capuchons werden gemaakt. Tegenwoordig zijn de handelsmerken die de naam van de stad uitdragen het enige dat van deze industrie is overgebleven. Maar deze keer zijn we niet in de merken geïnteresseerd, wel in de mensen. We brengen een bezoek aan de Duffelaars Francine Baeten-van den Brande en René Verbeke en horen het verhaal over hoe een oer-Litouwse Man van Smarten – ‘Rūpintojėlis’ – (of eigenlijk zelfs twee!) in het stadje is komen wonen. Dit is geen toeval – dankzij Francine en René is de naam Litouwen hier al meer dan dertig jaar bekend. Het zijn de namen van de verschillende Litouwse plaatsen die ze vele malen hebben bezocht, en de namen van hun Litouwse vrienden, die prachtig in het Litouws over hun lippen klinken.
In feite is Francine de eigenlijke Duffelaar. Verschillende generaties van haar familie hebben hier gewoond. Bij René en Francine thuis schuiven we aan met thee en Belgische chocolade, waarbij Francine uit het raam kijkt naar het huis aan de overkant van de straat waar ze is geboren. Haar jongste broer woont daar nu. Aan de overkant woont het gezin van haar zus en verderop staat het ouderlijk huis van haar overleden broer. Er zijn vijf kinderen, drie broers en twee zussen. De zoon en dochter van René en Francine, en het gezin van een kleinkind dat net een baby heeft gekregen, wonen in Duffel. René komt oorspronkelijk uit Antwerpen. Hij ontmoette Francine tijdens een bezoek aan Dufel met vrienden. Ze hadden eerst een tijdje een verkering en later trouwden ze. In 2023 vierde het stel hun 60-jarig huwelijksfeest. Toen René bij zijn vrouw in Dufel was ingetrokken, werkte hij in een chemisch laboratorium bij een aluminiumfabriek. Toen de fabriek in moeilijkheden kwam, werden 500 werknemers, waaronder René, in 1992 ontslagen. Hij ging op 50-jarige leeftijd met pensioen en ontving een staatspensioen en fabrieksuitkeringen. René’s vervroed pensioen werd een ware uitdaging voor het echtpaar. Ze moesten een zinvolle bezigheid zien te vinden. Met twee kinderen die vlak achter elkaar na het huwelijk werden geboren, zorgde Francine voor het gezin en was ze gewend om het huishouden alleen te doen. Toen de kinderen ouder werden, werkte ze een tijdje samen met haar zus op een kantoor in een schroevenfabriek in Brussel. Later gaf ze haar baan echter op en studeerde ze in haar vrije tijd aan de kunstacademie in Mechelen. Ze leerde tekenen en heeft een heuse collectie eigen werken, maar stelde ze nooit tentoon.
Het jaar van de pensionering was niet alleen in hun persoonlijke leven een keerpunt voor René en Francine. Het begon allemaal in 1993 met een folklorefestival dat elk jaar werd gehouden in het nabijgelegen Sint-Katelijne-Waver. Het is trouwens momenteel de locatie voor de tenniscompetitie van de Benelux Sportspelen van de Litouwse gemeenschap. Voor de deelnemers aan het folklorefestival werd logies gezocht bij lokale gezinnen. Francine en Renée hadden Tsjechië bezocht, dus ze waren oorspronkelijk van plan om Tsjechen te huisvesten. Maar die kwamen die keer niet opdagen. Dat jaar trad het Litouwse folklore ensemble „Jievaras” op tijdens het festival. Het was moeilijk om accommodatie voor hen te vinden omdat niemand Litouwen of Litouwers in het nieuwe onafhankelijke land kende. De zoon van het echtpaar, die in die tijd veel over de wereld had gereisd, overtuigde hen ervan om uit curiositeit Litouwers op te vangen. Handelend naar de raad van hun zoon, verwelkomden Francina en René de ensembleleden Kęstutis en Rima Andrijauskas. De andere 35 Litouwers verbleven bij verschillende lokale families. Nadat ze tijdens hun verblijf vrienden hadden gemaakt, ontvingen de Duffelaars een uitnodiging om naar Litouwen te komen. Haar zoon was erg behulpzaam en moedigde haar aan om naar een nieuw land te gaan kijken, ook al was moeder van Francine bang dat Litouwen deel uitmaakte van Rusland en dat haar daar alleen maar gevaren te wachten stonden. Francine en Ren besloten echter om Litouwen zelf te zien. En zo begon het Litouwse verhaal van Duffel.
„Aardappelen met haar” en de eerste kennismaking met Litouwen
Nadat René en Francine op 11 augustus 1993 onbekende Litouwers voor een week hadden verwelkomd, lieten ze er geen gras over groeien en een maand later, op 12 september, vertrokken ze al met z’n tweeën in hun auto voor een tegenbezoek aan Litouwen. In september van dat jaar was de paus op bezoek in Litouwen, dus ze stelden hun reis een beetje uit om de drukte te vermijden. Voor deze eerste keer bleef het koppel 10 dagen in Litouwen. Voor de gelegenheid ladde ze hun auto vol geschenken. Francina vertelt: „We hadden kleren ingepakt, spaghettinoedels, omdat onze Litouwse vrienden die erg lekker vonden, en ik had ook kiwi’s meegenomen. De Litouwers proefden die voor het eerst in ons land en ze vonden de ‘aardappel met haar’ erg lekker.”
Bij de eerste aankomst in Litouwen, dat onlangs zijn onafhankelijkheid heeft herwonnen, zag het er niet bemoedigend uit. Toendertijd in Vilnius waren ze verbaasd over de rijen op straat. „Toen we vroegen waarom mensen in de rij stonden, vertelden ze ons dat ze stonden te wachten om citroenen te kopen. Ik herinner me dat ik naar de bank ging om geld te wisselen. Er stonden gewapende bewakers voor de deur en in de bank binnen. Ik wilde 10 000 Belgische franken wisselen in de Litouwse litas. Met de wisselkoers van dat moment kwam dat neer op 1000 litas. Dat was veel geld. Onze salarissen lagen 20 keer zo ver uit elkaar. Het bankpersoneel was verbaasd over het bedrag. Voordat we de gewisselde litas overhandigden, telden ze het met z’n tweeën enekele keren na. Daarna kochten we een wasmachine voor vrienden. We hebben er lang naar gezocht en wilden hem geleverd hebben zodra we betaald hadden. Het was niet gemakkelijk om zo’n service te vinden, dus kochten we uiteindelijk een Russische wasmachine voor hen. Onze vrienden waren verrukt over hoe goed hij was. We vierden thuis feest ter gelegenheid van de aankoop en beseften dat het echt een geweldig cadeau was”, zegt Francine. Later bezochten ze kleinere steden en dorpen, voornamelijk in de regio Aukštaitija, in het noord-oosten van Litouwen.
Francine weet nog goed dat ze terug naar huis reed en haar tranen niet kon bedwingen. „We liepen door Vilnius en zagen een man die een accordeon verkocht om eten te kunnen kopen. We hadden medelijden met hem, we wilden zijn accordeon niet kopen, we huilden gewoon. Maar het was een schande om te moeten voorstellen dat hij die accordeon al 20-30 jaar had en hem verkocht om eten te kopen.” – Dit waren de herinneringen die haar reis met zich meebracht.
Er was een visum nodig om naar Litouwen te kunnen reizen. Francine en René gingen naar de Litouwse ambassade in België, die toen in Brussel in de Maurice Liétartstraat gevestigd was. Daar ontmoetten ze ambassadeur Jonas Čičinskas, de staf en de toenmalige cultureel attaché Irena Ūsaitė. Er ontstond een band die steeds hechter werd, ze brachten samen tijd door en zijn sindsdien vrienden gebleven. Ze ontmoetten ook pater Algirdas Dauknis, een priester die in het klooster vlakbij de ambassade studeerde en met wie ze al vele jaren bevriend zijn.
Nieuwe activiteit: Vlaams-Litouwse vriendschap
De persoonlijke contacten en steun aan Litouwers bleven groeien en zich uitbreiden tot in 1997 de Vlaams-Litouwse vereniging – de Vlaams-Litouwse Vriendschap – werd opgericht. Het logo van de vereniging is een bij – een symbool van vriendschap – onworpen met de hulp van Irena Ūsaitė. René stapelt maar liefst vier dikke bundels documenten op zijn bureau: hij houdt alles zorgvuldig chronologisch bij – het werk dat hij heeft gedaan, rekeningen, bezoeken aan Litouwen, liefdadigheid, Litouwers op bezoek, gasten die hij in zijn huis heeft ontvangen, foto’s. Dat jaar werd in Duffel voor het eerst de nationale feestdag van 16 februari gevierd. De Litouwse driekleur werd gehesen. Sindsdien wordt de datum van het herstel van de Litouwse staat hier elk jaar herdacht, met een priester en een koor uit Litouwen, en worden er missen opgedragen. De vlag wordt al 25 jaar achtereen gehesen. De inwoners van Duffel halen namen aan van ambassadeurs, politici en priesters die ze kennen – ambassadeur Jonas Čičinskas, later Linas Linkevičius, parlementslid en toenmalig vice-burgemeester van Zarasai, Algimantas Dumbrava, priester Algirdas Dauknys, zuster Rozana en vele anderen. In de toenmalige statuten van het genootschap werden de activiteiten als volgt beschreven:
„Waarom bestaan wij? Litouwen en Vlaanderen liggen bijna 2000 km uit elkaar. Op het eerste gezicht is dit een nogal vreemde combinatie. En toch hebben we zeer sterke politieke, economische en culturele banden. Er is de bilaterale samenwerkingsovereenkomst en het programma dat door de parlementen van beide landen is ondertekend, en er zijn veel Litouwers die een tweede thuis hebben gevonden in Vlaanderen, waar ze hartelijk worden verwelkomd. Zo ontstond het idee om deze banden aan te halen. Daartoe werden de Vereniging Vlaanderen-Litouwen in België en de Vereniging Litouwen-Vlaanderen in Litouwen opgericht. De twee organisaties werken nauw samen.
Wie zijn wij? Het bestuur van de organisatie bestaat uit zowel Vlamingen als plaatselijke Litouwers. We proberen zowel de humanitaire als culturele banden tussen de twee naties te versterken en te ondersteunen. Onze inkomsten komen uit lidgelden en subsidies. Alle medewerkers en bestuursleden werken gratis, zonder onkostenvergoeding. Winsten worden gedoneerd aan verschillende humanitaire projecten in Litouwen.”
Naarmate de politieke, economische en culturele banden sterker werden, spoorde een bevriend Vlaams parlementslid aan om de associatie formeel te registreren als non-profitorganisatie met Francine als voorzitter. Zij was immers de belangrijkste organisator van het werk. Naast Francine en René bestond de associatie uit Lucas, Monika, Eduard en Sonia. Later, in 2007, werd de associatie omgedoopt tot de Belgisch-Litouwse vriendschapsvereniging: Belgisch-Litouwse vriendschap in Vlaanderen. Op het moment van de naamsverandering aan het hoofd van de Belgisch-Litouwse gemeenschap was Aurelija Norienė. Zij had banden met België waar ze eerst aan de slag ging als au pair en later in België bleef wonen en werken. In 2007 werd ze vervangen door Arnoldas Pranckevičius. In deze periode werden de banden van de vereniging met de Belgisch-Litouwse gemeenschap aangehaald.
Van fietsen tot ambulances
Francine herinnert zich: „Toen we voor het eerst in Litouwen kwamen, was alles zo grijs en armoedig, maar wat me verraste was dat de mensen heel aardig en gastvrij waren. En nu is Litouwen heel erg veranderd – de huizen zijn prachtig geschilderd, alles is netjes. We zijn op veel plaatsen geweest en heel Litouwen lijkt Duffel te kennen. Onze vrienden wonen verspreid over verschillende steden in Litouwen.” Ze somt de plaatsen op waar de liefdadigheid elk jaar naartoe ging: Kaunas, Vilnius, Anykščiai, Zarasai, Panevėžys, Dusetos, Šiauliai, Ukmergė, Širvintos, Krikštėnai. Ze vervoerden ziekenhuis- en schoolmateriaal geschonken door ziekenhuizen in Duffel, Mechelen, Lille, liefdadigheidsverenigingen, kloosters, alsook medicijnen, medische apparatuur, kerkbanken, fietsen – kortom, alles naargelang de behoeften. Zolang de vereniging nog niet bestond, betaalden Francine en René uit eigen zak. Later betaalden ze de uitgaven uit de fondsen van de vereniging, die ze bijeenbrachten door te verkopen op lokale kerstmarkten, bij Litouwse kraampjes en op in Vlaanderen populaire barbecue-evenementen. Elk jaar stuurden ze twee tot vier trekker-opleggers met liefdadigheid naar Litouwen. Veel van de benodigde spullen kregen ze gratis, ze moesten alleen op tijd komen en ze ophalen, dus het meeste moesten ze betalen voor het transport van de liefdadigheid en de douanerechten. Volgens Francine waren de mensen toen ook anders: sommige douanebeambten vroegen om betaling, terwijl anderen met hun hand wuifden en zeiden dat ze geen kosten zouden rekenen voor het vervoer van humanitaire hulp.
Francine was de hoofdorganisator van de liefdadigheid, ondertussen hielp René haar met documentatie en logistiek. En de uitdagingen met het liefdadigheidswerk bleken aanzienlijk. Als ze nieuws kregen over een donatie, moesten ze die meteen gaan ophalen. Het was een zeer ingenieuze manier om dit aan te pakken. Op een gegeven moment was René erin geslaagd om de hulpgoederen op te slaan in een niet meer gebruikte kas op een stuk land naast het huis van zijn dochter. En dan was er nog het constante uitladen en inladen. Handen vol werk, niet alleen voor René, maar ook voor zijn vrienden.
Een hoogtepunt voor Francine was het vinden en schenken van een ambulance aan het Zarasai Ziekenhuis. Ze besloot contact op te nemen met de lokale Vlaamse Radio2 hulplijn. Ze was erg nerveus toen ze werd uitgenodigd om haar pleidooi live te presenteren, maar haar inspanningen wierpen hun vruchten af toen ze hoorde van een gulle sponsor. Hij had een grote erfenis gekregen die hij aan een goed doel wilde schenken, dus toen hij Francine’s pleidooi hoorde, reageerde hij en kocht een bijna nieuwe, goed uitgeruste auto. René vindt al snel in de archieven artikelen, geplaatst in de streekkranten van Zarasai en in de plaatselijke Vlaamse streekkrant, met foto’s van Francine die de sleutels overhandigt aan de directeur van het ziekenhuis en die dan de „gulle Belgen” bedankt voor hun giften. Van hun kant verwelkomden de inwoners van Duffel de nieuwe mogelijkheden voor samenwerking en toerisme tussen de twee landen.
Open huis voor Litouwers
Voor Francine en René was liefdadigheid organiseren en uitdelen niet de enige activiteit die met Litouwen te maken had. Zowel bevriende Litouwers als minder bekenden benaderden Francina met de vraag om hulp. Het woord van hun goede hart en gastvrijheid verspreidde zich via mond-tot-mondreclame. Soms vroegen vreemden om geld, maar daar gingen ze niet op in.
„In 2000 vroeg een Belgische Litouwse vrouw om hulp bij een groep oudere Litouwers die onderdak nodig hadden. Ze gingen naar een congres in Brussel. Ik vond binnen drie of vier dagen onderdak. Ik heb zelf 4-5 mensen gehuisvest en de rest werd ondergebracht in een school, bij andere mensen. Zo ontmoetten we de leden van de Vereniging van Onafhankelijke Theaters, haar voorzitter Stase Lukšiene, folkloregroepen uit Anykščiai, Širvintos, Šiauliai,” vertelt Francine.
De archieven die René bijhoudt bevatten een chronologisch overzicht van alle Litouwse bezoeken, met exacte data, namen en foto’s van gasten en gastheren. De programma’s van de bezoeken met excursies zijn zorgvuldig vastgelegd. Naast de leden van de bovengenoemde „Jievaras”, waren er ook bezoeken van leden van het koor „Liepos”, het ensemble „Kankleliai”, en kinderen uit Antazave en het weeshuis in Širvintos. Tijdens het eerste decennium van de Vereniging kwamen verschillende groepen een paar keer per jaar op bezoek, drie keer per jaar, noodzakelijkerwijs in februari, ter gelegenheid van de Onafhankelijkheidsdag van Litouwen, en in de zomer.
Altijd was er een warm welkom en een cultureel programma. Ze organiseerden door de week excursies voor de kinderen. René ging mee als gids en Francine bleef thuis om te koken. Ze gingen naar pretparken, vaak gratis, hoewel ze sommige attracties uit eigen zak betaalden. Onze vriend pater Algirdas kwam vaak met de leden van de jeugdorganisaties, van wie sommigen later België en Frankrijk bezochten of er zelfs verbleven. Soms gaf hij ook onderdak aan Litouwers die auto’s kochten, zodat contacten konden worden gelegd, en sommigen van hen kwamen dan logeren met hun kinderen.
De uitwisseling is altijd tweerichtingsverkeer en daarom heeft de Vlaams-Litouwse vereniging vaak reizen naar Litouwen georganiseerd voor leden en vrienden van de vereniging. Ze bezochten verschillende plaatsen in Litouwen, namen deel aan evenementen en bezochten vrienden. Tijdens een bezoek in 2004 richtten de Duffelaars hun eigen kruis op op de befaamde Kruisheuvel.
Gedreven door christelijke principes
Op de vraag waarom ze zich zo heeft toegelegd op Litouwen en de mensen daarginder, antwoordt Francina: „Hoewel ik nooit iemand erg gelovig ben geweest en ik niet vaker naar de kerk ga dan zou moeten, heb ik me altijd laten leiden door het christelijke principe van helpen en goed doen voor anderen.” Francine werd als kind opgevoed in een plaatselijk klooster. Vroeger waren er enkele duizenden zusters in het klooster in Duffel. Nu zijn er nog maar 120. De nonnen hebben echter ook veel bijgedragen aan liefdadigheid in Litouwen. Zuster Dora, de overste van het klooster, hielp Francine. En in Litouwen ontmoette ze zuster Rozana. De kerk in Krikštėnai, waar Rozana werkte, kreeg prachtige houten kloosterbanken. De zusters hebben nog meer oude kerkbanken, dus Francina kan ze doorgeven als ze nodig zijn. Zuster Rozana, die lange tijd in Franse medische instellingen heeft gewerkt en in 1991 naar Krikštėnai kwam, woont daar al meer dan dertig jaar en helpt regelmatig de Litouwse parochianen. Samen met Francina heeft ze liefdadigheid voor Litouwen georganiseerd. Dankzij haar zorg is er bijna nieuwe tandheelkundige apparatuur gedoneerd aan de apotheek in Želva.
Francine en René zijn verschillende keren in de prijzen gevallen voor hun goede daden en hun steun aan de mensen in Litouwen. Ter gelegenheid van de nationale feestdag op 6 juli 2004 ontving Francine, als voorzitter van de Vlaams-Litouwse vereniging, de medaille in de Orde van Vytautas de Grote. De onderscheiding werd in 2005 uitgereikt tijdens een ceremonie in Duffel ter gelegenheid van 16 februari. In de plaatselijke kerk werd een Vlaams-Litouwse mis gehouden en professor Vytautas Landsbergis, de viceburgemeester van Zarasai Algimantas Dumbrava, de burgemeester van Diufel en de plaatselijke gemeenschap waren aanwezig om hem te feliciteren. Tien jaar later, in 2014, kende het Ministerie van Buitenlandse Zaken van Litouwen Francina de erepenning „Ster van de Litouwse Diplomatie” toe voor het bevorderen van de bilaterale betrekkingen tussen Litouwen en België. Voor haar diensten aan Zarasai ontving Francina het certificaat van Ereburger van de Zarasai regio. Het echtpaar is erg trots op al deze onderscheidingen, maar het meest dierbaar in hun hart zijn de persoonlijke geschenken van hun Litouwse vrienden, waarvan ze er veel hebben ontvangen. Als we na de eindejaarsvakantie weer op bezoek komen bij Francine en René, kunnen we het niet helpen om verbaasd te zijn over de vele kerstkaarten in de rij op de plank – veel van hen zijn van Litouwse vrienden die niet vergeten om hun bevriende Duffelaars te groeten.
De laatste jaren doen Francine en Renée en hun vrienden veel minder liefdadigheidswerk. „De energie is er niet meer, terwijl we dertig jaar geleden nog zo jong waren…” zucht Francine. Met hun hulp is het echter niet het eerste jaar dat de Belgisch-Litouwse gemeenschap toestemming heeft gekregen om de Benelux Sportspelen in Duffel te organiseren. Een paar jaar geleden laadden de Belgische Litouwers een trekker vol met ziekenhuismateriaal voor liefdadigheid in Litouwen. Deze keer waren Francine en René slechts de tussenpersonen, hoewel ze eerder lokale bewoners hadden uitgenodigd om te helpen. We kijken ernaar uit om hen dit jaar weer te zien op de Benelux Sportspelen in Duffel.
Namens de Belgische Litouwse gemeenschap willen we Francina en René bedanken voor hun verhaal en voor hun gulle hart, onschatbare steun, vriendschap en liefde voor Litouwen. We wensen jullie gezondheid en kracht!
Vertaald uit het Litouws door Rasa Mikalauskaitė
